تاریخچه متروی روسیه – که در این گزارش به پایتخت آن پرداخته‌ایم – فراتر از تونل، ریل و واگن است و از لحاظ معماری نیز حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. به قول یک راننده تاکسی روسی، هیچ سفری به مسکو بدون کاوش در ایستگاه‌های جذاب و منحصربه‌فرد مترو آن که در سراسر جهان مشهور هستند، کامل نمی‌شود!
گزارش اختصاصی پایگاه خبری جوان خودرو (به نقل از مجله گزارش بازار)
پیشنهاد ایجاد مترو در مسکو برای اولین بار در سال 1872 میلادی توسط مهندس واسیلی تیتوف مطرح شد. اگر چه وجود محدودیت‌های مالی، جنگ، انقلاب و حتی مخالفت کلیسای ارتدکس، سیلی محکمی به صورت واسیلی بود و مانع از به ثمر نشستن طرح وی شد. پس از اینکه مسکو به عنوان پایتخت جدید اتحاد جماهیر شوروی تعیین شد، اوضاع تغییر کرد. لنین ایجاد و ساخت خطوط مترو را آینده‌نگرانه تصور می‌کرد و استالین نیز به دنبال صنعتی کردن اوضاع مسکو در طی رقابت با انگلستان و آلمان بود. تجمیع نگرش این دو، سبب شد تا ساخت و ساز متروی مسکو در اواخر سال 1931 میلادی با کمک قابل توجهی از متخصصان انگلیسی – متروی لندن – آغاز شود. البته رابطه کاری بین روس‌ها و بریتانیایی‌ها، به دلیل واهمه استالین از شناخت زیاد خارجی‌ها از زیرساخت‌های پایتخت کشورش، چندان ادامه دار نبود. اگر چه انگلیسی‌ها – حداقل در ظاهر – ترسی از ارتباط با اتحاد جماهیر شوروی نداشته و ایستگاه متروی گانت هیل در شرق لندن را برای ارج نهادن به رابطه با آن‌ها ساختند.
سرانجام و پس از کش و قوس‌های فراوان، اولین خط متروی مسکو در می 1935 با 13 ایستگاه بین Sokolnik و Park Kultury افتتاح شد. این خط “قطر کیروفسکو-فرونزنسکی” نام گرفت و رنگ قرمز به آن داده شد. پس از گذشت زمان کوتاهی از افتتاح اولین خط، دو خط دیگر نیز به متروی مسکو اضافه شد. امروزه متروی مسکو نزدیک به 400 کیلومتر طول دارد و 15 خط آن به 269 ایستگاه خدمات رسانی می‌کند. از زمان افتتاح تاکنون، متروی مسکو تنها یک روز – یعنی 16 اکتبر 1941 – بوده که کار نکرده است. چرا که در آن تاریخ اتحاد جماهیر شوروی آماده شده بود که در صورت سقوط مسکو به دست نازی‌ها، سیستم مترو را نابود کند. با نزدیک شدن آلمانی‌ها به مسکو، اولین مراحل طرح تخریب مترو مسکو در 15 اکتبر 1941 اجرا و روز بعد نیز مترو تعطیل شد. البته رانده شدن نازی‌ها از مسکو سبب شد که این طرح در همان مراحل ابتدایی متوقف شود تا امروز، شاهد به جا ماندن چنین تاریخچه ارزشمندی باشیم.
یکی از شگفتی‌های مترو مسکو، وجود خطوط دایره‌ای است که ایستگاه‌های حومه شهر را در فواصل مختلف از مرکز به هم متصل می‌کند. در مورد این خطوط داستان‌های بسیاری وجود دارد. برخی از این داستان‌ها حاکی از آن است که جوزف استالین یک فنجان قهوه را روی نقشه مسکو قرار داده و لکه حلقه‌ای شکلی که توسط کف فنجان قهوه ایجاد شده، باعث شکل‌گیری و ایجاد این خطوط دایره ای شده است!
اگر چه به نظر می‌رسد که این داستان یک افسانه خالص و بدون ذره‌ای حقیقت باشد. چرا که یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای بی‌اعتبار کردن این افسانه، مرور ساده‌ی رفتار و سبک زندگی استالین است. اول از همه، قهوه در زمان آغاز به کار خطوط مترو در اتحاد جماهیر شوروی، نادر، بسیار گران و به طور عمومی نیز از نوشیدن آن اجتناب می‌شد. باید به خاطر داشته باشید که برخلاف بسیاری از قدرت های غربی، مانند انگلستان، فرانسه، هلند و اسپانیا، روسیه هیچ مستعمره‌ای نداشت که بتواند قهوه خود را از آن تامین کند. قهوه تنها در دهه 60 میلادی بود که در دسترس عموم مردم شوروی قرار گرفت و تا دهه 70 میلادی نیز همچنان به عنوان یک نوشیدنی گران تلقی می‌شد. وقتی این واقعیت را در نظر بگیرید که برنامه ریزی و ساخت Circle Line در دهه 30 میلادی آغاز شده ولی کمونیست‌ها تا 30 سال بعد از آن قهوه را یک ماده استعماری و گران تلقی کرده و عموما آن را مصرف نمی‌کردند، صحت داستان فنجان قهوه‌ی استالین خود به خود تضعیف می‌شود. همچنین با وارد شدن به جزئیات عادت‌ها و رفتارهای استالین، می‌توان دریافت که او به ندرت نوشیدنی‌های گرم می‌نوشید و به نوشیدنی‌های خنک، علاقه بیشتری داشت!
ایستگاه‌های مترو مسکو به دلیل طراحی عجیب و غریب و منحصر به فردشان به کاخ مردم مشهور بوده و شکوه و مقیاس ایستگاه‌های ساخته شده بین سال‌های 1935 و 1955 میلادی، نشان می‌دهد که مترو اهمیت بیشتری نسبت به یک سیستم حمل‌ونقل ساده داشته است و به این ترتیب، توصیف مناسب «کاخ مردم» را برای آن به ارمغان می‌آورد. دست و دل بازی‌های رهبران اتحاد جماهیر شوروی در ساخت ایستگاه‌های مترو حد و مرز نداشته؛ به طوری که برای ساخت 13 ایستگاه اول، از 21 هزار متر مربع سنگ مرمر استفاده شده است. البته این کاخ‌ها صرفا جنبه نمایشی نداشته و برای مسکووی‌ها در طول جنگ جهانی دوم، در مقابل بمباران آلمانی‌ها سرپناه بودند. حائز اهمیت شدن تونل‌ها و ایستگاه‌ها به جهت پناهگیری در مواقع خاص، سبب شد تا به دستور استالین، سیستمی متشکل از تونل‌ها – که به مترو دو معروف است – ساخته شده تا مقرهای دولتی و پناهگاه های مخفی را به هم متصل کند.
در طول جنگ سرد، توسعه این تونل‌ها گسترش یافت و چندین خط که پناهگاه‌های عظیم، فضاهای ذخیره‌سازی، مراکز فرماندهی و تأسیسات نظامی را که قادر به مقاومت در برابر حملات هسته‌ای بودند را به هم متصل می‌کرد. پس از مرگ استالین، نگرش نسبت به معماری ایستگاه‌های مترو تغییر کرد و دکوراسیون کاخ مانند آن‌ها با سبکی کاربردی‌تر جایگزین شد. این امر باعث افزایش سرعت توسعه متروی روسیه و افتتاح 9 خط جدید در اواخر دهه 70 میلادی شد.
اکنون نیز توسعه با چنان سرعتی ادامه دارد که رکوردهای مختلف ساخت و ساز شوروی شکسته و در ده سال گذشته، طول مترو مسکو نزدیک به دو برابر و 81 ایستگاه جدید به آن اضافه شده است. همچنین روس‌ها برنامه دارند که با گسترش هفت خط و ساخت سه خط جدید، طول مترو مسکو را به بیش از هزار کیلومتر برسانند.
در ادامه چند عکس از آثار هنری مجود در یکی از ایستگاه های متروی مسکو را می بینید:
نقاشی معروف به (( چهره های غمگین )) ، که بعد از سقوط استالین، سیاستمداران تصمیم گرفتند تا چهره واقعی استالین را به مردم نشان دهند. به همین دلیل تمام چهره ها در این نقاشی غمگین هستند و حتی صورت استالین در این عکس با یک صورت غمگین (مربوط به یک شخص دیگر) عوض شده است!
گردآوری و نوشته: مهدی درفشی
دیدگاه خود را بنویسید